|
|
| Rotterdam: Het Schielandshuis: adelaar boven de entreepartij. |
Bovenstaande foto is een beetje een zoekplaatje, maar na even goed kijken is de arend als wapendrager, boven
de kroon, hier wel te onderscheiden. Deze adelaar bevindt zich boven de voordeur van het Schielandshuis
in Rotterdam met het gekroonde stadswapen in zijn klauwen en zijn vleugels er beschermend over heen
uitgespreid.
De adelaar heeft een enorme lange culturele trektocht achter de rug.
Voor hij bij ons opduikt in de heraldiek, in de tijd van de kruistochten (ca 1200), is hij al bekend bij
de Germanen, bij de Romeinen & de Grieken en bij de oude Oosterse beschavingen.
|
| Adelaar in Haarlem als console onder de kroonlijst |
|
| Amsterdam: zijstr. v. Kalverstraat: adelaar draagt wapenschild met caduceus |
Zonnedier
De arend of adelaar is een dier dat door de tijden heen in verband is gebracht met de hoogte,
de hemel, de zon, het spirituele.
In de Egyptische hieroglyfen staat de adelaar voor de letter A, en staat dan voor de levenswarmte, de oorsprong,
de dag. Van de adelaar nam men aan dat hij leeft in het volle licht van de zon. Een zonnedier, het dier van de dag.
Daarmee werd hij de tegenpool van de nachtvogel bij uitstek: de uil. Volgens dierenboeken
uit de oudheid kon hij zonder knipperen in de zon kijken.
Teken van het oppergezag (imperium)
De arend is een mannelijk symbool, dank zij zijn rol als roofdier/leeuw van de lucht. Het moet al van ouds
bij stammen overal ter wereld een sterk totemdier zijn geweest en in de loop van de tijd verbonden zijn geraakt
met de hoogstgeplaatsten van het volk: een koninklijk/keizerlijk teken.
Niet alleen bij ons (Voor-Azie en Europa), maar we zien hem ook een bijzondere rol gegeven bij
de volken van Azië, bij Noordamerikaanse indianen en bij de grote oude culturen van Midden- en Zuid-Amerika, zoals de Azteken.
De vogel wordt dan vooral geassocieerd met macht en oorlog. Wat de leeuw op de grond is
is de arend in de lucht.
Het indiaanse opperhoofd is met zijn hoofdtooi 'vermomd' als adelaar. Kracht en macht van
de adelaar vloeien over op het stamhoofd.
|
| indiaans opperhoofd |
De oude culturen kenden de adelaar dus al een zeer voorname plaats toe. Zijn vervaarlijke bek, wild
rollend ook en scherpe klauwen duiden op strijdvaardigheid en weerbaarheid, voordurend gereed tot aanval
en verdediging.
Dit geldt zeker ook voor het Midden-Oosten, waar de bakermat ligt van onze beschaving. Op vanen en vaandels
van de Perzen werd hij al afgebeeld.
Een fragmentarisch bewaard verhaal uit het Oude Babylonië, vertelt het verhaal van de hemelvaart
van ene koning Etana, die door een adelaar op zijn vleugels gedragen wordt en omhoog gevoerd wordt. De arend geleidt de zielen
naar de onsterfelijkheid.
|
| Soemerische voorstelling: Etana rechts op vleugels gedragen |
Hij vloog hoger dan elke andere vogel en daarmee demonstreerde hij goddelijke majesteit. De Grieken koppelden
hem dan ook aan Zeus, De Romeinen aan Jupiter.
Maar hierdoor is hij ook verbonden met het andere wapen van deze goden: de bliksem. Dit
zien we ook op Macedonische munten en aan het Romeinse signum (zie tekst onder). Als compaan van Zeus was de adelaar
de houder en bewaker van de bliksem.
|
| Zeus met arend en bliksem |
|
| voorbeelden van een Romeins legioenssignum |
Het vermogen om te vliegen en te fulmineren, op te stijgen om daarmee te domineren en mindersterke krachten
te vernietigen, is de belangrijkste karakteristiek van alle adelaarssymboliek. (J.E. Cirlot: A dictionary of symbols)
Bij de begrafenis van Romeinse keizers liet men een adelaar opvliegen, die de tot de goden opstijgende ziel
zou symboliseren.
Er zijn dwarsverbindingen met de feniks, want ook de adelaar zou zich kunnen verjongen o.a.
door een drievoudige onderdompeling in het water. Vandaar de afbeelding op christelijke doopvonten. Ook werd er wel een verband
gelegd met de hemelvaart van Christus.
De adelaar die recht op de zon afvliegt, staat dan symbool voor de opstanding en hemelvaart van Christus.
Als doder van slangen en draken staat de adelaar symbool voor de overwinning van het licht
op de duistere machten.
Op vleugels gedragen
Er zijn gotische gebrandschilderde kerkramen, waarop de adelaar zijn jongen op de vleugels draagt.
Ook dit verwijst naar bepaalde bijbelpassages.
Het verhaal ging, dat als een arendsjong voor het eerst het hoge nest verlaat, dan vliegen de
ouders in de buurt om de jonge vogel zo nodig op te vangen op de vleugels, mochten zijn krachten nog wat te kort schieten.
|
| Romeinse legioenssoldaat met aquilifer |
De Romeinse legioenen droegen een adelaar met gespreide vleugels
als symbool op hun vaandel (signum).
Soms hield hij daarbij Jupiters bliksem in zijn klauwen en werd omgeven door een krans
van gevlochten laurierbladeren.
De drager van het signum had een zeer verantwoordelijke taak. Hij verdiende 2 keer zo veel als een gewoon
soldaat. Als het signum in handen viel van de vijand zou het leger ontbonden raken en stuurloos worden.
Aan de top van de standaard, bij de adelaar, is een balk met de inscriptie: SPQR, wat staat
voor Senatus PopulusQue Romanus: (de Senaat en het volk van Rome).
Hij bleef deze signum-functie vervullen tot onder Constantijn de Grote (312), die de met het Christusmonogram
versierde banier invoerde, waardoor het adelaarssymbool geleidelijk werd verdrongen.
Napoleon I was groot vereerder van het oude Rome en hij nam de adelaar dan ook op in zijn keizerlijk wapen.
|
| munt uit tijd van Marcus Antonius (32-31 BC) met adelaar tussen 2 signi in. |
Symbool van de evangelist Johannes
De vier evangelisten hebben alle een symbool ,dat ontleend is aan het boek Openbaringen, waarvan de auteur
het weer ontleend heeft aan Ezechiel 10:14. Zie hiervoor 21h. De 4 dieren van de evangelisten.
Bij Johannes de Evangelist hoort de arend, vanwege zijn wijdse blik over verleden, heden en
toekomst.
|
| Adelaar boven deur van 8-hoekige Oostkerk in Middelburg. Let eens op het skelet in het tympaan. |
|
| Middelburg: Oostkerk. Fraai voorbeeld van vroeg-protestantse kerkenbouw |
|
