Bovenlichten en snijramen in Nederland

Tympanen

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

 

HOME

NEXT

Een tympaan is een muurpaneel, aangebracht boven een ingang van een voornaam gebouw.
In de Middeleeuwen werden tympanen vooral aangebracht boven de toegangsdeuren van kerken, torens of kastelen.
 
Romaanse tympanen hebben een rondgebogen bovenkant, gotische tympanen een spitse vorm, vergelijkbaar met de vorm van de vensters.
 
In de Renaissance en daarna komt de driehoekige klassieke fronton in de mode. In de Barok verhuist het tympaan soms ook naar de top van een gevel. Formeel wordt met fronton de (driehoekige) omlijsting bedoeld, zo werd me uitgelegd.
 
Bij de oude Grieken en Romeinen komen we het veel tegen als gevelbekroning van tempels en paleizen.

Franse kerken
 
In Franse kathedralen en kerken zijn af en toe nog heel fraaie tympanen bewaard gebleven.
 

conquestympaan.jpg
Conques (Auvergne): Romaans tympaan uit de 11e/12e eeuw

Conques
 
De invloed van de abdij van Cluny strekte zich ook naar het zuiden uit. Overal langs de pelgrimsroutes naar Santiago di Compostella verrezen onder Cluniensische invloed  pelgrimskerken. Kostbare reliquien werden in de crypten bewaard en pelgrims zochten er de heilzame werking van. Een van die plaatsen is Conques in de Auvergne in midden Frankrijk ter hoogte van Bordeaux. Over de bouw van de kerk gewijd aan Ste Foy deed men 80 jaar en in 1050 werd met de bouw begonnen.  
Hier is een schitterend tympaan bewaard met een voorstelling van het laatste oordeel. Zie foto boven.

timpaan-bourges.jpg
Bourges: tympaan in Lombardische stijl

Bourges

 

Het tympaan van een afgebroken kerk St Ursin te Bourges is ingemetseld in een pand aan de Avenue Ducrot. Het is van eind 11e eeuw en is gesigneerd: Girauldus fecit istas portas. De voorstelling is voor een kerk redelijk bizar te noemen.

 

Binnen een lombardische ornamentele rand is het tympaan in 3 zones verdeeld. Bovenin zien we een paar dierfabels, in het midden een jachtscene met jagers te paard en te voet en beneden volgen de bezigheden van de maanden in het jaar.

 

 

Tympanen in ons land
 
Tympanen zijn in zekere zin voorlopers van bovenlichten, omdat ze als ornament boven een ingang fungeren. De binnentredende kerkgangers hebben geweten wie er zijn uitgebeeld en wat hun uitstraling op hen is.
 
Zwolle
 
Op een aantal plaatsen in Nederland zijn nog tympanen aanwezig, zoals hieronder de foto van een tympaan in Zwolle. Het is een christelijke voorstelling, maar wat het wil uitbeelden is onduidelijk.
De drie koppen op de borst van de hoofdpersoon lijken een aureool te hebben en zullen dus apostelen of heiligen zijn geweest. Vraag is dan waarom de belangrijkste kop dan geen aureool draagt.

2016-05-07_14.44.25-kl.jpg
Romaans tympaan aan de Sint Michaelskerk te Zwolle

Kimswerd
 
Maar ook in Kimswerd (Frl) en Rheden (Geld.: nog geen foto) zijn nog oude middeleeuwse Romaanse tympanen te zien. De boogvormige bovenzijde is typisch voor de Romaanse stijl. In de gotische stijl krijgt het tympaan een spitsvormige boog. Het vlechtwerk langs de rand stamt nog uit de Germaanse traditie. 
Bij het bovenlicht van Kimswerd komen bladranken uit de mond van het centraal geplaatste hoofd.
 

dsc08773-greenman-corr-bijkl.jpg
Kimswerd: Romaans tympaan van voor 1350.

Raard ( Frl)
 
De oudste afbeelding van Christus in Noord-Nederland is gevonden op een bronzen plaatje van 2,5 cm groot. Het dateert uit de 8e eeuw. Het werd aangetroffen onder de vloer van de kerk van Raard in het noorden van Friesland.
Ik laat het graag zien vanwege het bijzondere van de afbeelding en we kunnen er een voorloper in miniformaat in zien van de latere tympanen.
 
 

foto: pylgeralmanak
raard-afbeelding-christuskop-8e-eeuw.jpg
Raard: Christuskop uit de 8e eeuw

Holwierde
 
Veel van de kerken in het noorden van ons land stammen uit de 12e en 13e eeuw. Ze zijn vaak romanogotisch van karakter. Hier in Holwierde (bij Delfzijl) een tympaan in gotische stijl.

holwierde-tympaan.jpg
Gotisch tympaan boven deur St Nicolaaskerk te Holwierde (Gr)

Maastricht
 
 

100_0105maastricht-tympaan-servaasabdij1.jpg
Maastricht: tympaan in de St. Servaesabdij: 12e eeuws

Breda
 
De stadhouderspoort heeft een fronton met een paar uiterst curieuze schilddragende leeuwen.
De leeuwen zijn voorzien van een soort baseballpetje zonder klep.
 

foto: Jan van Hoek
000tafgietselbuiten-kl.jpg
Stadhouderspoort te Breda

foto: Jan van Hout
004tafgietsellinks-kl.jpg
Breda: in detail: de schilddragende leeuw

foto: Jan van Hoek
torigineel33wapen-kl.jpg
Breda: het origineel

Eindhoven
 
Boven de ingang van de Paterskerk of Augustijnenkerk of Heilig Hartkerk zien we een tympaan met daarin de voorstelling van een doorboord brandend hart.
Het hart ligt op een boek: de bijbel, mogen we aannemen. Voorts zien we nog een bisschopsstaf en een mijter het hart flankeren.
De kerk is gebouwd tussen 1895 en 1898.
Boven op de toren staat een 4m hoog Heilig Hartbeeld (800 kg zwaar), in de volksmond Jezus waaghals genoemd.

eindhoven-augustijnenkerkdsc03013-bskl.jpg
Eindhoven: Augustijnenkerk (Tramstraat): tympaan