Bovenlichten en snijramen in Nederland

21h. De 4 dieren van de evangelisten

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

scannen0007marmer-4evangelisten-italie.jpg
Vroeg middeleeuws: de evangelisten voorgesteld door hun attribuut

Op bovenstaande figuur zien we een stukje balustrade uit de kathedraal van Cividale (Lombardije, Italie) van ca. 740 na Chr. Het is door een Germaanse steenhouwer in marmer gehouwen. 
In de hoeken zijn de vier evangelisten uitgebeeld door hun symbolen: linksboven: Johannes (arend), vervolgens met de zon mee:  Mattheus (mens), Marcus (leeuw) en Lucas (stier).
In het midden zien we het kruis met daaronder 2 levensbomen (hier als verwijzing naar Genesis). Daaronder slangenkoppen (?), geleidevogels en griffioenen.
 

De vroeg germaans/keltische christelijke kunstenaars hadden grote moeite met het weergeven van de mens als een organisch geheel. De mensfiguur bij Mattheus (rechtsboven), maar ook de dierfiguren, werd samengesteld uit losse onderdelen. De Lombardische kunstenaar in de 8e eeuw had al wel gevoel voor het ornament als geheel, wat een mooie harmonische compositie heeft opgeleverd, maar nog niet voor lichamen als geheel. Bij het symbolisch weergeven golden kennelijk andere factoren, die ertoe leidden om onderdelen (hoofd, vleugels, poten)  apart weer te geven. Ook hebben we moeite om een leeuw of een os te herkennen in de voorstellingen.

Het hemels visioen: Ezechiël en Openbaringen

 

De attribuut-symbolen van de 4 evangelisten zijn ontleend aan het boek Openbaringen (zie. Apocalyps 4:7 en 8).

Deze verzen geven een visioen van het hemelse hof, waar, voor de troon, vier gevleugelde dieren staan. Deze dieren vertegenwoordigen, als op de aarde levende wezens, de stoffelijke wereld. Dat het dieren zijn, die zich dicht bij de goddelijke majesteit mogen bevinden, verklaart hun vleugels: het leven in twee ‘werelden’.  

 

Maar ook de auteur van het boek Openbaringen (Johannes de Evangelist) heeft de 4 dieren uit de traditie van het Oude Testament geplukt.

Ze worden nl. genoemd in het 'waanzinnig Jules Verne-achtige' visioen van de profeet Ezechiël.

Deze profeet krijgt een beeld van de heerlijkheid des Heeren in de vorm van een soort ruimteschip dat hij op aarde ziet neerdalen. In Ez. 10: 14 worden dan de dieren genoemd. Enkel de cherub verandert bij Johannes in een stier.

 

   

dsc08204adamnwezijdskolk-bijsn.jpg
gevelsteen met de 4 evangelisten, allen afgebeeld met hun attribuut.

 

 

De 4 Evangelisten

 

Al in een vroeg stadium van het Christendom hebben de kerkvaders Ireneus van Lyon († 202) en Hippolytus van Rome († 235) deze symbolen gekoppeld aan de 4 evangelisten op grond van het begin van hun bijbelboeken. Vaak zijn ze als attribuut opgevoerd en kijkt het dier mee over de schouder van de evangelist. Soms stellen de wezens zelf de evangelieschrijvers voor.

In het beeldhouwwerk boven aan de pagina (balustrade in de kathedraal van Cividale (Lombardije) heeft ieder dier een evangelieboek bij zich.

 

In de Nieuwe Kerk aan de Dam te Amsterdam is een schitterend gesneden preekstoel te bewonderen (door de geweldige houtsnijder Albert Jansz. van Vinckenbrinck in 1645-1664 gemaakt) met op de panelen de vier evangelisten. Helaas kon ik van het Johannes-paneel geen foto maken.

 

dsc09009adam-nieuwekerk-mattheus.jpg
Amsterdam: kansel Nieuwe Kerk: Matheus

Mens:

Mattheus begint met het geslachtsregister van Jezus. Daarop kan het dier met het hoofd als dat van een mens slaan, waarbij de vleugels hem een heilige status geven. Dat soms aan een engel is gedacht is wel begrijpelijk vanwege de uitbeelding van een mens met vleugels.

 

 

dsc09007adam-nieuwekerk-marcus-bijsn.jpg
Amsterdam: kansel Nieuwe Kerk: Marcus

Leeuw:

Marcus begint met Johannes de Doper en Jezus in de woestijn. De leeuw als woestijndier leek daar wel bij te passen.

 

 

dsc09006adam-nieuwekerk-lucas-bijsn.jpg
Amsterdam: kansel Nieuwe Kerk: Lucas

Stier:

Lucas begint met de aankondiging van de geboorte van Johannes de Doper als zijn vader Zacharias, priesterdienst heeft in de tempel (1,5-25). De stier (soms ook koe of os) kon een offerdier in de tempel zijn.  

Hier heeft Albert Jansz. Vinckenbrinck zichzelf uitgebeeld. Lucas was per slot van rekening de schutspatroon van de schilders en beeldhouwers.

 

 

Adelaar:

Johannes begint met een filosofische overblik over tijd en eeuwigheid, wat mooi paste bij een arend die hoog boven de aarde zweeft.

 

Helaas dus van Johannes (nog) geen plaatje. Dat zat te ver naar achteren. In de plaats daarvan laat ik jullie toch even de fraaie trap van Vinckenbrinck zien: al 360 jaar oud en nog steeds puntgaaf.

dsc09011adam-nieuwekerk.jpg
Amsterdam: de kanseltrap in de Nieuwe kerk

preekstoelputto.jpg
A'dam-kansel:cherubijntje dat over het fraai gesneden touw omlaag glijdt

Brugge
 
Maar ook in Brugge zijn gevels waarin de 4 evangelisten als dierfiguren zijn afgebeeld.

100_0060brugge-bijsn-kl.jpg
De vier evangelisten op een Renaissancepand in Brugge

100_0103brugge-evangelisten-kl.jpg
Brugge: 19e eeuws pand met de 4 evangelisten

BACK

START

NEXT