|
|
| Gorinchem: 20e eeuws bovenlicht met fleur-de-lis-motief in geslepen glas |
De fleur-de-lis
(ook fleur-de-lys of Franse lelie) staat bekend als hét symbool van het Franse koningshuis. De naam betekent letterlijk
lelie-bloem.
Er zijn al heel wat speculaties
geweest over welke bloem daarvoor model heeft gestaan. Eigenlijk is dit niet goed meer na te gaan. Er wordt vaak gesuggereerd
dat dit de gele lis, die we kennen va de slootkant, is geweest.
Ook is onzeker welke Franse
koning de fleur-de-lis als eerste tot symbool van zijn koninklijke waardigheid heeft gemaakt.
Er wordt dan onderscheid
gemaakt tussen het gebruik als heraldisch symbool en het gebruik als embleem (huismerk) op munten en zegels.
Als heraldisch motief is
het in ieder geval ergens in de 12e eeuw geweest. Met zekerheid is de naam te noemen van koning Louis VII
(1137-1180). Hij liet het als logo op de wapenschilden schilderen. Als heraldisch wapen staat het beschreven
als een dicht patroon van gouden lelies op een azuurblauw schild.
Feitelijk is zelfs de naamgeving
niet zo zeker. Fleur de Lis, kan ook nog een Engelse verbastering zijn geweest van Fleur de Louis.
|
| Munt met Philips II van Frankrijk, zoon van Louis VII |
Op munten en zegels
is het al wat ouder en wordt de 10e eeuw genoemd. We komen het dan
tegen op het eind van een scepter, als decoratie van de rand van de kroon, of oversized
in de buurt van de hand van de koning.
In onze streken komen we
de fleur de lis tegen op munten, zoals onderstaande munt van hertog Jan II van Brabant (1294-1312).
|
| Munt Jan II: hertog van Brabant (ca 1300) |
Of het symbool nog veel verder
teruggaat tot in de oude klassieke tijden, is moeilijk met zekerheid te zeggen. De Egyptische lotus neemt
b.v. ook allerlei vormen aan, zodat de fleur-de lis daar best van kan zijn afgeleid. Ook is het palmet, zoals
het in Assyrie (zie foto onder) gevonden wordt een mogelijke bron. Gedoeld wordt hier op de uiteinden van
de wijnranken. Maar voor de vorm, zoals wij het kennen, hoeven we niet zo heel ver terug in de tijd.
|
| Assyrie: uit Nineve: 645 BC: tijd van koning Ashurbanipal |
Er is nog wel een legende
die te maken heeft met de kroning van koning Clovis (500 na Chr.). Bij zijn kroning zou de maagd Maria verschenen
zijn die Clovis een lelie gaf. Ook zou er een vaatje olie uit de hemel gevallen zijn, waarmee
de koning kon worden gezalfd. Zo kreeg deze lelie de bijbetekenis dat het koningshuis haar macht van God zelf ontvangen had.
In de rooms katholieke kerk werd de lelie beschouwd als een specifiek Maria-symbool. Met
haar drie bloemblaadjes zou de fleur-de lis de heilige Drieëenheid representeren.
|
| Edward III van Engeland, getooid met kroon, bezet met franse lelies. |
Joanne d'Arc, die voor de
Franse koning in de 100-jarige oorlog streed, droeg een banier met de Franse lelie erop, als ze haar troepen aanvuurde.
Omdat ten tijde van
deze 100-jarige oorlog (14e eeuw) de Engelsen aanspraak maakten op Frans grondgebied, vond ook de Engelse
koning Edward III dat hij er recht op had om de fleur de lis op zijn wapenschild te dragen, om daarmee aan
te tonen dat hij recht had op de Franse kroon. Pas in 1801 wordt
de lelie uit het Engelse heraldieke koninklijke schild weer verwijderd.
In Frankrijk viel de lelie
in ongenade tijdens de revolutiejaren. Van 1814 tot 1830 is hij nog opnieuw gebruikt.
De fleur-de-lis komen we
tegen in allerlei vlaggen en heraldieke wapens. Diverse gemeenten binnen de polders van de voormalige Zuiderzee hebben de
lelie in hun vlag als verwijzing naar Cornelis Lely, die plannen maakte voor de drooglegging van de IJsselmeerpolders.
Zo heeft b.v. ook de familie
Corstius (en Brandt Corstius) de franse lelie al sinds de 17e eeuw in het heraldieke wapen.
|
| vlag van de provincie Flevoland |
| foto: www.brandtcorstius.eu |
|
| familiewapen (Brandt) Corstius |
Scouts-Nederland installatieteken
De Scouting organisatie heeft als installatieteken de fleur de lis.
In diverse landen wijkt het embleem als totaal wel eens iets af, maar de lelie zelf, omringd door een touw
met platte knoop en tegen de achtergrond van een klaverblad is overal het centrale element. Op de zijblaadjes van de
lelie bevinden zich twee sterretjes.
Baden-Powell, oprichter van de Scouting, heeft nog zelf het embleem ontworpen.
De lelie zag hij als de noordpunt van het kompas: de wijzer in de goede richting.
De platte knoop (een knoop die je niet los kunt trekken) moet de kracht en saamhorigheid van de organisatie
verbeelden.
De sterretjes verbeelden de ogen van de welp, waarmee deze de wereld moet ontdekken.
|
| Installatieteken van Scouting-Nederland met fleur de lis |
Amsterdam
Op negentiende-eeuwse geveltjes kun je de fleur de lis ook nog wel eens tegenkomen zoals hier aan de Haarlemmerstraat
te Amsterdam.
|
| A'dam-Haarlemmerstr. : Fleur de Lis geflankeerd door palmbladeren: eind 19e eeuw (?) |
|
