Bovenlichten en snijramen in Nederland

Het Acanthusblad (vervolg)

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

Het waren de beeldhouwers en schrijnwerkers, die de kunst machtig waren om prachtige acanthusbladeren uit te houwen of te snijden.
De bladeren blijven een geliefd thema, maar er komt in de Renaissance (hier in de 16e eeuw) een hiernieuwde opleving van belangstelling voor de Grieks/Romeinse oudheid. Dit maakt dat de acanthus (tijdelijk) de voorkeur geniet boven de andere plantmotieven.
Er wordt opnieuw gekeken naar de oude architectuur en ornamentiek en de bladeren krijgen weer iets meer van hun oude vormen terug.

Als de eerste bovenlichten in de stenen huizen verschijnen rond 1700, is (naast lood en smeedijzer) hout het gangbare materiaal en zijn schrijnwerkers de uitvoerende ambachtslieden. Zij werken met tekenvoorbeelden van mensen zoals Vredeman de Vries (elders op de site meer daarover).  

De schrijnwerkers hadden al ervaring opgedaan met het snijden van zaken als koorbanken en preekstoelen en balustrades. Een aardig voorbeeld is te vinden in het museum Tongerlohuys te Roosendaal. Daar staat een eikenhouten communiebank uit de 17e eeuw, die, voor wat betreft de ornamentiek erg lijkt op de vroege snijramen.

dsc07343roosendaal.jpg
Roosendaal: communiebank uit Nispen; 17e eeuw, eikenhout

dsc07340roosendaal.jpg
paneel van de communiebank van Nispen (17e eeuw)

 
 
 
In de panelen van deze communiebank zien we de acanthusmotieven, waarbij aan de uiteinden vande acanthusbladeren druiventrossen hangen. De acanthus heeft hier de functie van wijnrank overgenomen.

dsc07134.jpg
Haags Gemeentemuseum: snijraam van ca. 1700.

In het Haags gemeentemuseum wordt een snijraam in Lod. XIV-stijl bewaard dat in grote trekken op de zelfde ambachtelijkheid terug te voeren is als het snijwerk van de communiebank en waarbij het palmet zich weer duidelijk onderscheidt van de acanthusbladeren.
 
 
 
 
 
 

Jean Lepautre  (1618-1682) was een franse kopergraveur en tekenaar, die ca 1500 voorbeeld-prenten heeft getekend voor de decoratie-kunstenaars van zijn tijd. Deze verzamelingen van prenten (Livre de miroirs tables etc.; Feuillages et autres ornements; Vases et bordures de miroirs; Escussons) zijn tot in de 19e eeuw nog weer opnieuw van grote betekenis geweest voor de neobarok-kunstenaars. 

Daniel Marot (1660-1712) kende dit werk en heeft er op voortgeborduurd in zijn eigen stijl. Ook van Marot zijn er talloze kopergravures, die betrekking hebben op intereur, exterieur en tuinaanleg.Door de voorbeeldboeken die hij uitgaf heeft hij erg veel bijgedragen aan de verspreiding van deze motieven.

 

jeanlepautre-acanthusinintereur.jpg
Jean Lepautre: voorbeeldgravure met links en rechts verschil in de mogelijke decoratie

 
 
 
Voor ons ziet al dit in elkaar krullende lofwerk er behoorlijk ingewikkeld uit. Het acanthusblad ondergaat gedurende de opeenvolgende stijlen (Lod XIV, Lod. XV, Lod. XVI) lichte veranderingen. Bij Lepautre zijn het nog vrij grove, robuuste bladeren, die bij Daniel Marot al weer wat verfijnder en slanker worden.  
In de Rococo versterken ze al helemaal de grilligheid van het lijnenspel.
 
 
 

scannen0011marot-acanthus.jpg
Daniel Marot: acanthusmotief in 4e kwart 17e eeuw.

scannen0014lepautre-acanthus.jpg
Jean Lepautre: acanthusblad in 3e kwart v.d. 17e eeuw

In dit voorbeeld uit een Duits interieur zien we de acanthus opgenomen in een grillig lijnenspel.
Bij ons wordt dit in bovenlichten echter nauwelijks zo toegepast. De simpele lijnvoering heeft dan de voorkeur.

rococoduits1.jpg
rococo-voorbeeld uit Duitsland (1750-1770)

En vermoedelijk zijn we hier al in de 19e eeuw beland. Dan krijgt het acanthusblad nog weer andere vormen. Zoals hier bij dit Middelburgse bovenlicht ter accentuering van de roeden.

dsc02764middelburg-kl.jpg
Middelburg, bijzonder snijraam: rond rozetje met acanthusbladeren langs de roeden

BACK

START

NEXT