|
|
| Kreta: brokstuk van tempelgebouw te Rethimnon (Kreta) |
De geschiedenis van het Acanthusblad lijkt in Griekenland
te beginnen. Het is daar een inheemse plant. Hij heeft nog de meeste bekendheid gekregen door de met Acanthusbladeren versierde
Corinthische zuilen.
|
| Acanthus mollis in mijn tuin in Zoetermeer |
|
| Blad van Acanthus mollis |
In de 4e eeuw voor Chr. begon men in Griekenland grote en kleine bladeren van planten toe te voegen aan
de nogal geformaliseerde motieven die aan oud-Egyptische lotus en het palmet waren ontleend. Dit betrof bladeren
van de wijnrank, de klimop en de acanthus.
|
| meer planten komen voor acanthusmotief in aanmerking |
Tegenwoordig wordt er meer aan getwijfeld of de acanthus wel echt aan de basis van
het ornament heeft gestaan, dat later deze naam heeft meegekregen. Er zijn meer planten in de Griekse regio, die daarvoor
in aanmerking komen.
Zo kwamen we op Kreta vlakbij een tempelfragment met acanthusmotief een plantje tegen, dat nauw verwant is aan koolzaad,
met eveneens overeenkomsten met het acanthusmotief. Bijgaande foto laat het blaadje zien.
De Romeinse architect Vitruvius schrijft in de 1e eeuw voor Christus een verhaal over het
ontstaan van het Corinthisch kapiteel.
Daarin vertelt hij hoe de beeldhouwer Kallimachos bij het graf staat van een jong meisje.
Op het graf staat een mandje met speelgoed. Rond het mandje krullen acanthusbladeren omhoog. Dat bracht hem op het idee voor
het ontwerp van de Corinthische zuil.
Ook al is dit een verzonnen legende, sindsdien is de acanthus met deze bladvorm verbonden gebleven.
|
| Korinthische zuilen uit de Griekse tijd in Rethimnon op Kreta |
| bron: Eva Wilson: 8000 years of ornamentation |
|
| acanthusbladeren vormen een kelk en omkransen putties |
We zien bij dit bronzen krukje uit Pompeï dat men ook in de Romeinse tijd de symmetrische
acanthus al toepaste op siervoorwerpen en gebruiksvoorwerpen. Hier ter versiering van godenkopje.
In verband met de metseltekens ( zie elders op deze site) is het interessant om te weten of hier al vuurslagen
uitgebeeld zijn langs de onderrand.
|
| Bronzen krukje uit Pompeï met acanthusranken en vuurslagen (?) |
Acanthus, klimop en wijnranken verspreidden zich door het gehele Romeinse rijk als
bladmotief. Niet als centraal element, maar eigenlijk altijd als bijkomende versiering. Zo kwamen ze ook in India en China
terecht in de Boeddhistische ornamentiek.
Acanthusbladeren vormden vaak een soort kelk waaruit dan de langere bladeren ontspruiten.
Ze zorgen voor de omlijsting van allerlei motieven.
De Corinthische zuilen met hun acanthusmotief werden ook door de Romeinen gekopieerd. Op
onderstaande votiefsteen uit Trier van 250 na Chr. zien we deze zuilen met acanthusbekroning en ook verder is rondom acanthus
toegepast als versiering.
|
| Trier 250 na Chr: Romeins votiefaltaar met acanthus versierd. |
Toen het Christendom
in het jaar 380 staatsgodsdienst werd, werd de wijnrank, die geassocieerd werd met de Bacchus-orgieën, met
Christus verbonden. In het Bijbelboek Johannes (XV:1) zegt Jezus: 'Ik ben de wijnstok en jullie de ranken'.
En met de
wijnranken en de klimop (hartvormige bladeren) hielden ook de acanthusbladeren stand in
de Christelijke ornamentiek, al kregen ze geen uitgesproken christelijke betekenis.
| bron: Eva Wilson: 8000 years of ornamentation |
|
| Wijnranken met druiventrossen en wijnbladeren: motief op Romeinse loden grafkist; Sidon ca. 300 AD |
| bron: Eva Wilson: 8000 years of ornamentation |
|
| klimoprank met hartvormige bladeren: motief op Griekse vaas in Italië; ca 360 BC |
|
| Antiphonarium uit Cremona ca. 1480: hoofdletter, versierd met acanthus. |
Toen de Germaans-Keltische
stammen in de 5e eeuw na Chr. het Romeinse Rijk overvleugelden mengden deze symbolen zich o.a. met het Germaanse vlechtwerk. En
met de christianisering van de noordelijke koninkrijken in de 6e tot 11e eeuw brengen vorsten en monniken de ornamenten naar
het noorden. Als de grote Romaanse kathedralen gebouwd worden in Frankrijk en Engeland is er al een rijk
assortoment aan versieringsmotieven aanwezig met een gemengd Romeins/Germaans/Keltisch verleden. Zeker belangrijk in dezen
zijn de rijk versierde perkamenten handschriften, die door vlijtige
monniken werden vervaardigd met hun schitterend geornamenteerde bladranden en hoofdletters.
Het halve acanthusblad doet erg denken aan het palmet
en soms is het volslagen onduidelijk of we nog met het een of het ander van doen hebben. Het motief gaat zijn eigen leven
leiden.
|
