Bovenlichten en snijramen in Nederland

De Zwaan (vervolg 1)

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

dsc03236sloten.jpg
Friese boerderij met ulebord in de stad Sloten

De zwanen van het Friese ulebord
 
Er is veel geschreven over de zwaan als vruchtbaarheidssymbool en als symbool van de 'eigenerfdheid' van de Friese boeren (zie mijn opmerkingen bij de Odal). Deze zwanen lijken niet doorlopend vanuit de oudheid in gebruik te zijn geweest. Dus daarover kunnen we niet met zekerheid iets zinnigs zeggen.
 
De oudste vermelding van een ulebord is een rekening uit 1669 van een timmerman. Hierin werd een “uille bord” beschreven. Het is ook sinds de 16e eeuw, dat bij het Friese boerenhuis schuren gebouwd werden in plaats van hooibergen. Pas toen kon de vorst van het dak worden afgeschermd met een ulebord.
 
Of het woord ule verwijst naar een uil, wat op zich wel mogelijk is omdat die via een vlieggat in het ulebord de schuur konden bereiken, of naar het knechtje Oele zoals de voorloper van Zwarte Piet heette, is ook nog niet eenduidig beslist.
Steenuilen en kerkuilen waren op de boerderij zeer welkom omdat ze de muizenpopulatie in bedwang konden houden.
 
Of er op het bord uit 1669 ook al zwanen voorkwamen weten we niet, maar het is niet zo waarschijnlijk.
 
Ik geloof eerder dat de zwaan pas in de 19e eeuw een leuke creatieve gedachte was om de odalslingers de vorm van een zwanenhals te geven. De zwaan als voorname vogel van koninklijke allure leent zich daar heel goed voor.
Het (enige) bewijs hiervoor is het ulebord van boerderijen, die niet een zwaan maar odalslingers aan weerzijden van de makelaar hebben.
Zie de foto's op de pagina: 15. Odal en voluten.
 

haskerhorne-ulebord100_0087-kl.jpg
Een nieuw ûlebord in Haskerhorne bij Joure

In Friesland worden 6 verschillende soorten streekgebonden uleborden onderscheiden. Die met het harpje in de makelaar tref je dus vooral aan in de Friese Zuidwesthoek. Haskerhorne ligt aan de rand van dit gebied.
 
Doordat studies in de 20e eeuw deze 6 verschillende typen nog al duidelijk gepromoot hebben, worden de boerderijen tegenwoordig uitgerust met het streekgebonden type.
Het is jammer dat de oude grillige verspreiding van meer dan 6 typen daardoor verloren gegaan is.

dsc04089franeker.jpg
ulebord in Franeker

dsc04603terhorne.jpg
ulebord in Terhorne (Fr)

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Inmiddels hebben de zwanen van het Friese ulebord een stevige positie verworven in de Friese folklore. Maar ook buiten Friesland zien we odalslingers de makelaar flankeren. In het dorp Huizen (NH) zijn er nog diverse te vinden. Zie foto hieronder.

dsc06305huizen.jpg
topgevelteken in Huizen (NH)

BACK

START

NEXT