Bovenlichten en snijramen in Nederland

28. Het Klaverblad en het getal 3

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

bovenlicht-met-klavertje-640x480.jpg
Frankrijk: 21e eeuws bovenlicht met klaverblad-motief

Het klaverblad is als motief in bovenlichten heel zeldzaam. Deze foto werd mij toegestuurd door de maker ervan: John van Schijndel. Meer over zijn restauratie van een 17e eeuws pand in Frankrijk vind je op de pagina: voorbeeld van een nieuw snijraam, waar stilgestaan wordt bij die restauratie.

dsc05659haarlem.jpg
Haarlem: gevelsteen met twee gekroonde klaverbladen

klaveren204.gif
De klaver-vier van het kaartspel

Het klaverblad is lange tijd populair geweest als onderdeel van het topgevelteken en als versieringselement in andere vormen van volkskunst. Het meest bekend is het symbool geworden als een van de 4 symbolen van het kaartspel.

Is het eigenlijk zomaar een blaadje van zomaar een plantje?

De verering van de klaver is ontstaan in Europa.

Bij de oude Kelten en Germanen werd de klaver als een heilige plant vereerd. Deze bijzondere plaats kon het innemen dank zij haar vorm (de duidelijke indeling in drieën), de vitaliteit van het plantje, de voedzaamheid voor het vee, als bijenplant en om de zachtheid van het klaverbed. In de middeleeuwse liefdeslyriek bezong men graag de groene klaver als plaats van een romantische ontmoeting.

Even en oneven

 

Het getal drie neemt als oneven getal vanouds een bijzondere plaats in in het magisch denken van de mensen.

 

Even getallen stonden, wat hun magische waarde betrof, in een kwade reuk. Het deelbaar zijn in twee gelijke delen, plaatste dit deelbaar zijn zo op de voorgrond, dat ze verbonden werden met dood en vergankelijkheid. Denk aan het woord tweespalt en het (moeten) maken van een keuze tussen twee (kwaden).

 

In tegenstelling daaraan hadden de oneven getallen iets ondeelbaars en werden eerder met vaste verbondenheid, trouw, eeuwigheid en volmaaktheid geassocieerd. Dit zien we vooral terug bij de 3, de 7 en de 9. De 5 deed het ook niet zo slecht, omdat een hand vijf vingers telt en daarmee iets voltalligs uitdrukt.

dsc05776zaandijk.jpg
zaandijk: klaverblad als nokversiering

2000bc-3godenopberg-syrie-mari.jpg
Mari te Syrië: 3 goden op een berg

Drie-eenheid

 

Als men de goddelijke macht wilde weergeven in steen, hout of textiel, zie je dat er bij voorkeur voor een drie-eenheid  werd gekozen. De Indiers kenden Brahma, Vishnoe en Shiwa, de Perzen vereerden Ormuszd, Ahriman en Mithras. In het Christendom zien we: Vader, Zoon en Heilige Geest. Ook God, Maria en Jezus vormen nog al eens zo’n drie-eenheid. Bij de Germanen waren het Wodan, Donar en Freir, maar deze 3e kon ook wel eens een van de andere goden zijn.

worms-3beden.jpg
In de Dom van Worms: de 3 Beden: Embede, Warbede en Willebede

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De Romeinen kenden onder andere de 3 matronas: 3 vrouwelijke godinnen en ook dat zien we terug bij de Germanen: de 3 moedergodinnen: Ambede, Warbede en Willebede. Deze namen werden van streek tot streek nog wel eens iets anders uitgesproken. Heel wat plaatsnamen in Duitsland zijn terug te voeren op deze 3 godinnennamen.

Hun verering kon maar met moeite door de christelijke kerk gestopt worden. Er werd een legende verzonnen, waardoor de drie dames als martelaressen vereerd konden worden. Toch moest de kerk nog tot in de late middeleeuwen verbodsbepalingen doen uitgaan tegen het vereren van de drie 'Beten (of Beden)', waar men bij bijzondere gelegenheden de tafel voor dekte en borden en eetgerei klaarzette.

Heksen
 
Oudere vrouwen, die in de voorchristelijke tijd een belangrijke rol speelden, omdat ze de gave hadden van het toekomst voorspellen, het 'lezen' van natuurelementen, het bereiden van medicijnen, het uitvoeren van rituelen om ziekten te genezen, werden hagetissen genoemd. Hierin betekent: hage = wijs, en itis = oudere vrouw. Vergelijk witte wieven = wijze vrouwen. hage is verwand aan het franse sage. De wisseling s-h komt vaker voor.  
In het West-Germaanse gebied had je de Idissen, een soort matrones.

Het is een poëtisch woord dat vooral in stafrijmende gedichten voorkomt, zoals in de Oudhoogduitse Eerste Merseburgse Toverspreuk (uit de tiende eeuw): “Eiris sazun idisi, sazun hera muoder” (“Eens zaten de Idisen, zaten de verheven moeders”). In het vervolg van deze spreuk wordt van de Idisen gezegd, dat sommigen van hen de boeien knoopten, anderen de legers tegenhielden en een derde groep de boeien losmaakte, wat ons aan de bezigheden van de Valkyrja’s (Walkuren) doet denken.

De Idisen zijn dan ook de West-Germaanse tegenhangers van de Noord-Germaanse ‘Disen’, die vrouwelijke, goddelijke wezens zijn (vgl. de bijnaam Vanadis (Wanen-Dis) voor Freyja) en die vooral opduiken als Doodsgodinnen of Schutsgodinnen.

Een in ons land bekende schutsgodin was Nehalennia uit de Romeinse tijd.

 

Een drietal
 
De drie schikgodinnen, de drie furiën, de drie nornen: goden- of subgoden-trio's kwamen veel voor. Ze symboliseren b.v. verleden, heden en toekomst. Maar ook geboorte, leven en dood of: begin, voortzetting en voltooiing.
Driemaal is scheepsrecht; alle goede dingen bestaan in drieën; eenmaal andermaal, ten derde male...   Veel gezegden onderstrepen dit idee van de voltalligheid, dat bij DRIE hoort.

munt-jani-hertogbrabant-voor1290-klaver.jpg
klaverblad op munt Jan I, voor 1290

De heiligheid van het klaverblad is dus verbonden aan die heiligheid van het getal drie. Dit paste niet alleen in de voorchristelijke religies, ook binnen de christelijke kerk kende men de drie-eenheid. Aanbrengen van het klaverblad in kerkelijke kunst was dus een soort geloofsbelijdenis.

Op de munt van Jan I, hertog van Brabant 1267-1294 (zie foto hierboven), zien we klaverblaadjes in combinatie met het christelijke kruis.

 

Daarnaast: om zijn gewildheid bij het vee, het leveren van klaverhoning en vanwege zijn snelle regeneratievermogen, was het een geliefde plant, die vooral in verband werd gebracht met vruchtbaarheid. Om zijn magische betekenis zien we het nu nog hier en daar op oude boerenhuizen.

dsc02176oudehaske-klaverblad-bijsn.jpg
Oudehaske (Fr): met klaverblad aan dakkapel

dsc02619voorschoten-klaverblad-bijsn.jpg
Voorschoten: klaverblad in nokversiering

dsc09243olm-arnhem.jpg
Kippenren met zesster en klaverblad aan Friese boerderij (uit Midlum) in Openluchtmuseum Arnhem

werk in uitvoering

BACK

START

NEXT