Toegeeflijkheid van de kerk

In de loop van de tijd, als het aantal plaatselijke bouwopdrachten in de steden toeneemt, vestigen de meestermetselaars zich op een vaste plaats.

De gezellen, die het vak willen leren, verhuizen geregeld van de ene naar de andere gezellenbond en kunnen zich, als ze voldoende bekwaam geworden zijn toegelaten worden tot het ‘gilde’ van meestermetselaars en kunnen zich dan zelfstandig vestigen.

De kerk bleef zich opvallend toegeeflijk opstellen t.a.v. de bouwers, omdat zij ze nodig had. Zo konden er zelfs bespottingen van geestelijken in de beeldhouwwerken van de kerken voorkomen.

Hadden de Lombarden behoefte om met een knipoog van baldadigheid tussen de vele figuurtjes die ze moesten hakken, aan hun medemetsers te tonen, dat ze niet aan de leiband van Rome liepen?

Of beeldden ze gewoon spreekwoorden uit, waarvan de kijker van toen meteen de moraal begreep?

Een paar voorbeelden van deze bespottingen/spreekwoorden:

Freiburg: een wolf en een ram bij een geestelijke op schoot;

Dom van Brandenburg: een vos in geestelijke pij houdt een preek tegenover een groep ganzen;

Magdeburg: monnik draagt non naar klooster, waar de duivel de deur openhoudt;

Bazel: paus wordt in de hel geworpen;

Nördlingen en Weilheim: de paus staat bij de verdoemden;

Schöngraben (bij Wenen): ezel leest een boek (= de bijbel);

Amsterdam: paard in de wieg met ezel op de kansel (verloren gegaan).

Soms verwezen beeldhouwwerken naar oude Germaanse heldensagen of godenmythen.

Ik noemde eerder al de Wodanskoppen, vaak herkenbaar aan de banden (=woordenstroom) die uit de mond komen.

Maar soms ook verwees het naar een bepaald spreekwoord met een morele boodschap. Doordat we die spreekwoorden en mythen niet allemaal kennen, begrijpen we soms ook de strekking van de afbeelding niet.

Metselaarsgilde

In de Middeleeuwen was ieder genootschap wel op de een of andere manier religieus getint en bezat een schutsheilige. Sint Barbera was schutsheilige van de metsers.

Daarnaast hadden veel metsers als patroon Sint Johannes de Evangelist (St. Jan).  In Straatsburg heetten de leden van de bouwhut dan ook de Johannesbroeders.

Daarnaast komt er een getal van vier heiligen voor: die men de vier Gekroonden noemt. Het kunnen verschillende heiligen zijn, wat opvalt is het getal vier.

Er is een legende, dat in de tijd van keizer Diocletianus vier bouwvakkers de opdracht kregen een tempel te bouwen met een gebeeldhouwde afbeelding van de Aesculaap.

De namen van de vier zijn: Claudius, Castorius, Symphonarius en Nicostratus. Ze weigerden en werden gedood en in loden kisten begraven. Hun kisten werden door een vrome christen ontvreemd.  

De vier werden de patroonheiligen van de metsers. Ook daarvan zijn aan verschillende kerken/woonhuizen afbeeldingen te vinden.

Het vrijmetselaarsgilde

In de tijden die volgen, ontwikkelen zich de plaatselijke ambachtsgilden. Dan krijg je de structuur: leerling, gezel, meester.

Als bijzonder gilde ontwikkelt zich in een meer filosofisch-spirituele richting: de vrijmetselarij.

De officiele oprichting daarvan vindt overigens in de meeste Europese landen pas plaats in de 2^e helft van de 18^e eeuw.

Maar er zijn al onder andere benamingen in het geheim, die de link kunnen leggen tussen de bouwgilden en de vrijmetselarij. (b.v. De Vier Gekroonden is al een gildehuis in Middelburg, gebouwd in 1590).

Symbolen, die horen bij de 4 gekroonden: Passer, hamer, troffel en winkelhaak.

Om lid te worden van het Gilde moest men eerst een reeks vragen beantwoorden.
"Hoe heten de Vier Gekroonden ?  Claudius, Castorius, Symphonarius en Nicostratus !
Waarom zijn het er vier ?  Omdat het Kruis vier hoeken heeft !
Is er geen vijfde ?  De vijfde is de eerste !
Wat is het teken van de vijfde ?  Het teken van de plicht !
Kunt gij dat teken maken ?"
De kandidaat tekende dan een cirkel gevierendeeld door een Kruis.

Sint Lucas-gilde

In de Romano-gotische tijd ontwikkelt zich in veel steden van de Nederlanden een gilde voor kunstenaars en kunstambachtslieden, onder de naam van het Lucasgilde. Deze gilden zijn b.v. bekend van Antwerpen ( oudste 1382), Utrecht, Delft, Amsterdam en Leiden.

Kunstschilders, glazeniers, beeldhouwers, graveurs, maar ook plateelbakkers, boekdrukkers en kunsthandelaren kunnen lid worden van het gilde. Het gilde zorgt zelf voor kwaliteitscontrole en opleiding van jong talent.

Om lid van een gilde te worden, moet een aspirant aan een aantal voorwaarden voldoen: een leertijd van zes jaar, maar soms ook korter als hij een meesterstuk produceert.

Ongeveer een derde van de inkomsten van het gilde wordt besteed aan het onderhouden van arme leden en hun gezinnen.

De gilden zullen tot diep in de 18^e eeuw blijven bestaan.

Amsterdam

In het Waaggebouw hadden diverse Amsterdamse gilden onderdak gevonden. Boven enkele deuren zien we aanwijzigingen dat het Lucasgilde (schilders en andere kunstenaars) en een metselaarsgilde er een onderkomen hadden. De metselaars zijn er in 1614 ingetrokken.

Kennelijk hebben de meer artistieke ambachtslieden zich in het Lucasgilde verenigd, terwijl de metselaars een eigen gilde hadden. Maar ook zij laten zien dat ze tot fraaie en secure dingen in staat zijn.

Maastricht

"Een stad als Maastricht hand in 1580 drieëntwintig ambachten of gilden. Maar ook in Venlo hebben zeker twintig gilden bestaan. Een belangrijk doel van een gilde was om een monopolie van bijvoorbeeld bier brouwen of slachten in stand te houden. Elk gilde had een streng regelement dat onder meer de werktijden en lonen bepaalde.

In de loop van de zeventiende eeuw zien we dat de gilden minder belangrijk worden. Behalve in Limburg, waar ze nog steeds veel inkomsten genereren via belastingen.

Elk gilde had een eigen patroonheilige. Op de naamsdag van deze heilige werd de jaarlijkse gildemaaltijd gehouden. Tijdens deze maaltijd werden ook de gildenmeesters gekozen.

Elke gildebroeder had een gildenpenning, met daarop de heilige, die zijn lidmaatschap bevestigde.

In moeilijke tijden werd een gildebroeder gesteund door het gilde. Overleed lid van het gilde, dan waren alle gildebroeders verplicht om op de begrafenis aanwezig te zijn. Afwezigheid werd bestraft met een boete." (citaat van www.limburgsmuseum.nl)