Bovenlichten en snijramen in Nederland

De 19e eeuw (vervolg 6)

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

dsc03573alkmaar.jpg
Alkmaar: ruitmotieven in het bovenlicht van gerestaureerde renaissancegevels

Vanaf het eerste kwart van de eeuw duiken we nu geleidelijk verder de 19e eeuw in. Het is erg moeilijk om te bepalen wat vroegere en latere thema's en stijlen zijn. Ik ga proberen ze wat te ordenen en ik hoop t.z.t. van kenners of bewoners te horen welke bovenlichten te jong of te oud gedateerd zijn.
 
Hierboven zien we een paar gerestaureerde Renaissance-pandjes in Alkmaar.
Er bestaan schilderijen van panden met dit type bovenlicht uit dit tweede kwart van de 19e eeuw. Dus over de datering van dit type kunnen we behoorlijk zeker zijn. De bovenlichten zijn dus pas in de 19e eeuw aangebracht.
 
 

dsc09324buren.jpg
de ingedeukte ruit-vorm in een pand in Buren

Geleidelijk wint de gladde Biedermeierstijl ook in Nederland meer en meer terrein, en vormt het lijnenspel daarin de belangrijkste ornamentale waarde. Met de volgende foto's hoop ik dat te illustreren.
 

dsc03647afoort.jpg
Amersfoort: Middeleeuwse muurhuizen met snijramen uit begin 19e eeuw

De smalle bovenlichten van deze muurhuizen, die in Amersfoort tegen de oude stadsmuur zijn gebouwd, laten de ruit zien in de vorm van de ING-rune.
Toch zal het moeilijk te bewijzen zijn, dat deze gedachte en betekenis nu ineens weer tevoorschijn komt. Toch is het wel mogelijk, want we zitten midden in de Romantiek en men verlangde er zeker naar om spannende oude symboliek opnieuw betekenis te geven.
 
 

dsc03731denhaaglangevoorhout.jpg
Den Haag Lange Voorhout: verdubbeling ruitmotief

Als het dubbele deuren betreft zien we doorgaans ook een verdubbeling van het bovenlichtmotief. Pas verderop in de 19e eeuw wordt deze regel doorbroken. De verdubbeling biedt soms mogelijkheden om meerdere symboliek gelijktijdig toe te passen. andere bovenlichten zullen daar nog voorbeelden van geven.
 

dsc04741dordrecht.jpg
Dordrecht: 2 maalkruisen vormen een ruit.

 
Aaneengeschakelde ruiten bieden de mogelijkheid om een maalkruis uit te beelden, aaneengeschakelde maalkruisen vormen in de midden een ruit.
 

dsc03937hoorn.jpg
Hoorn, monumentaal groot bovenlicht met reeds bekende motieven.

In dit fraaie bovenlicht van Hoorn ontdekken we de ovale cartouche, de ingedeukte ruit en de beide halve cirkels , die elk met hun bolle kant naar elkaar toe gekeerd zijn. De versiering en franje is nu geheel verdwenen en wat over blijft is het lijnenspel.

dsc04243utrecht.jpg
Utrecht: vierzijdige symmetrie van het ruit-motief

 
De ruit blijkt in deze periode erg populair. We zullen hem in tal van verschillende composities tegenkomen.

dsc04421adamachterwesterkerk.jpg
Amsterdam: Achter de Westerkerk

 
Het maalkruis met enigszins gebogen roeden is hier over de ruit heen geprojecteerd. In latere snijramen zullen we dit nog opnieuw tegenkomen met rechte roeden.

dsc04800dordrecht.jpg
Dordrecht: dezelfde stijl maar toch verschillend.

 
Twee Dordtse ramen. Het linker kennen we al van hierboven van de Amersfoortse muurhuizen. Het rechter snijraam laat de al bekende motieven zien. Een rozet verbindt hier de beide halve cirkels.

dsc04923dordrecht.jpg
Dordrecht: majestueuze gevelpartij met 3 ruiten

 
Het getal drie is veelvoorkomend bij de naamgeving van panden in de 17e en 18e eeuw: b.v. de drie gezusters of de de drie cymbalen. Zo komen we ook in de snijramen voorbeelden tegen waar het getal drie een rol speelt. Hierboven drie ruiten bij een pand in Dordrecht.

Dokkum
 
Waren bovenlichten tot aan 1800 nog redelijk zeldzaam, in de 19e eeuw komt het echt in de mode om een ornamenteel bovenlicht boven de ingangspartij te laten maken.
Hieronder een voorbeeld uit Dokkum, waar een gasthuis voor ouderen voorzien werd van modieuze bovenlichten, min of meer identiek boven alle deuren. Aan de vaas met bloemen is te zien dat het een raam is, uit de tijd na de Empire. De gevelsteen zegt 1840.
Als de bovenlichten aangebracht zijn ten tijd van de bouw hebben we daarin een aanknopingspunt.
 
 

dsc07275dokkum-bijsn.jpg
De hunkering naar het klassieke blijft. Ook op het platteland. Neo-klassiek raam uit Dokkum.

Edam
 
Op basis van informatie van de bewoner van het pand Kleine Kerkstraat  6  bevond zich in het begin van de 19e eeuw een apotheek/drogisterij in het pand. Het verschil tussen apotheek en drogist zal in die tijd nog niet zo duidelijk gemaakt zijn. Dit bovenlicht moet dus al uit die tijd stammen.
 
 
 
 
 

dsc06391edam.jpg
Edam : bovenlicht van een drogist/apotheek van 1e kwart 19e eeuw

BACK

START

NEXT