Bovenlichten en snijramen in Nederland

3. Lodewijk XVI - stijl 1770 - 1800

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

1-guil-084.jpg
Lod. XVI motieven op een voorpagina van een boek uit die tijd.

Terug naar de symmetrie
 
Al snel na 1770 werd men die zwierige Rococo-stijl al weer beu. De wilde stijl met zijn golven en krullen, zijn vrije en fantastische asymmetrische vormen hield het maar één generatie uit. 
En alweer kijkt heel Europa naar Parijs.
 
De nieuwe mode wordt weer beduidend strakker en verfijnder, gracieuzer en voornamer. Er komen weer tal van klassieke motieven naar voren: palmetten, schelpen, voluten (=spiralen), eierlijsten, parellijsten, tandlijsten, gordijnkwasten. De cartouche duikt op. Het gestrikte lint wordt populair.
 
Symmetrie wordt weer de regel. Ook komen nu geometrische vormen zoals: rechthoek, vierkant, cirkel en ovaal op de kunstvoorwerpen en in de gevelversieringen voor.
 
 
 

Terug naar de puurheid van de oudheid
 
De Lod. XVI-stijl markeert de terugkeer tot de 'puurheid' van de kunstvormen van de klassieke oudheid.
Kunstenaars baseerden zich vooral op de fantasievolle ideeën van de oude Grieken, omdat in die tijd Griekenland ontoegankelijk Turks territorium was. Alleen een paar archeologen reisden er door het land.
 
Maar wat zij aan tekeningen en voorwerpen meebrachten, ontketende een soort hype. Mensen kleedden zich grieks, dineerden op zijn grieks en bouwden tuinen met ruïnes op zijn grieks.
Rechte lijnen domineren in de stijl tezamen met het vormenrepertoire van de Antieken. Dank zij filosofen als Rousseau en Diderot stond natuur en natuurbeleving centraal in de stijl.
 
 

dsc02941adamherengracht.jpg
Amsterdam: Herengracht Lod. XVI-snijraam: let op het geknoopte lint en de gekruiste takken.

'Een gouden (halve) eeuw'
 
Wat de hype van de interesse in de Klassieke oudheid nog verder verhevigde, waren de opgravingen van Pompei en Herculaneum
Men noemt de kunstuiting van deze periode dan ook wel de Classicistische stijl
Deze is te verdelen in 2 perioden:
van 1770 - 1795: de Lodewijk XVI-stijl,
de periode erna tot ca 1815: de Empire-stijl.
 
Beide stijlen lopen in ons land wel wat geleidelijk in elkaar over en zijn voor wat de snijramen betreft, niet zo eenvoudig van elkaar te onderscheiden.
 
We kunnen de Classicistische periode gerust beschouwen als de gouden eeuw voor de bovenlichten, want juist in deze tijd neemt het aantal snijramen in de bovenlichten zienderogen toe en is er een enorme creativiteit, waarbij geprobeerd wordt om  van elk raam een uniek stukje kunst te maken.

dsc03452keizersgracht.jpg
Amsterdam: Keizersgracht: typisch Lod. XVI-festoen en krans

 
 
Er komen veelvuldig naturalistische motieven in de snijramen voor: takken, bloemen, bladeren.
De groffe barokke festoenen worden nu eenvoudiger, dunner in diameter en 'gladder'. Het oppervlak van de Lod. XVI-guirlandes is bedekt met een bladmotief. Deze 'festoenen', vaak tot een krans gevormd, komen nu ook in de snijramen zelf tot expressie, vaak ergens knikkend en voorts afhangend. Ook komen verfijnde bloemslingers voor.
 

dsc06394edam.jpg
Edam: in Lod. XVI-stijl: symmetrische indeling: krans omzoomd door acanthusloof

 
 
Wat hier nog duidelijk op een krans lijkt wordt elders al meer een ovale cartouche. Bovenin het Edamse snijraam hiernaast  is het veelvoorkomende karakteristieke geknoopte lint te vinden.Aan de onderzijde de franse lelie, die vanwege de krans het topblad mist.
 
 

dsc02919adamherengracht.jpg
Amsterdam: Herengracht

Het acanthusloof wordt in deze periode verfijnder en langgerekter. 
In het snijraam van de Herengracht is de strikte symmetrie goed te zien. De classicistische arabesken/grotesken leveren nu ook het motief om ingewikkelde symmetrische vormen te maken. Het is hier eigenlijk meer een bundeling van acanthusbladeren die van boven en van onderen uiteenwijken om het totale venster te vullen. Zie voor meer over deze kunstvorm: Maskers en grotesken.

Arabesken
 
In de ambtswoning van de burgemeester van Amsterdam kwamen in 1957 onder een stuclaag originele Lod XVI stuc-ornamenten tevoorschijn uit 1791. In deze arabesk zien we een dubbelgepunte ovaalvormige medaillon, die we ook in bovenlichten tegen zullen komen. Ze zijn aangebracht onder leiding van de bekende architect Abraham van der Hart.

In het ambtswoningboekje2003(1) op internet wordt het motief alsvolgt beschreven:
Uit een antieke vaas rijst rankwerk omhoog en de vaas en het medaillon worden door dit bladornament omgeven.
De reliëfs op de vazen stellen gevleugelde kindertjes voor met attributen die betrekking hebben op de wijnoogst, de oorlog, de astronomie, de tekenkunst en de muziek. Het stucwerk is zeer fijn uitgevoerd en is van een hoge kwaliteit. 

De kleurstelling was oorspronkelijk twee tinten blauw en ivoor.

lodxvi-stucwerk.jpg
origineel Lod. XVI stucwerk in ambtswoning burgemeester A'dam

Frankrijk
 
Arabesken zijn ook populair in de boekdrukkunst. We komen daar weer veel van de symboliek in tegen, die we ook in bovenlichten aantreffen. Zoals hieronder in een boekje met voorbeelden uit Frankrijk, uitgegeven in het jaar van de Revolutie 1789.
 

arabesken1789.jpg
Lod XVI-arabesken getekend in 1789

België
 
Hier bij deze balustrade van het paleis van de prins van Lorraine te Brussel zien we dat er in de Lod. XVI-stijl ook gekozen kan worden voor geometrische patronen.
 

100_0030brussel-paleis-lorraine-balustrade-lodxvi.jpg
Balustrade van het paleis van de prins van Lorraine in Lod XVI-stijl (Brussel)

100_0028brussel-lodxvi-paleis-lorraine.jpg
Balkonhek met Lod XVI-smeedwerk. Brussel: paleis van prins van Lorraine.

BACK

START

NEXT