Bovenlichten en snijramen in Nederland

31. De toverknoop

Home
Over mijzelf
Bovenlicht van de maand
Wat zijn bovenlichten?
Wat is nieuw?
Bovenlichten in de diverse stijlperioden
Naar bijzondere items
Oorsprong van de Symbolen
Geschiedenis glas, gevels en bouwkunst
Oude prenten, gravures en foto's
Middeleeuwse metseltekens
Tympanen
Schamels
Romeinse jaartallen
Oorsprong Byzantijnse kandelaars
Vertikale slijpgleuven
Renovatie en restauratie
Buitenlandse voorbeelden van bovenlichten
Web links
Gastenboek en contact
Zoeken op deze site
Wat is triest

BACK

START

NEXT

dsc03694afoorttoverknoop-kl.jpg
Amersfoort: gevelsteen met toverknoop op een van de muurhuizen.

Onheil afweren
 
De toverknoop is een bijzonder oud symbool. We komen het in veel oude culturen tegen. Het knopen gold in veel culturen als een magische handeling in het proces van een val op te stellen en iets of iemand gevangen te nemen. Dieren of mensen werden gevangen en soms (al dan niet ritueel) opgeknoopt.
 
De toverknoop kon onheil afweren en om die reden vlochten boeren deze knopen van stro en hingen die op in stal of schuur. Ook bracht men ze aan op de achterschemel van de boerenwagens.
 
Bij zo'n knoop hoorden in nog vroeger tijden bezweringsformules om hem 'op te laden'.
De knoop symboliseert - jazelfs verkrijgt dan - de kracht om het vreemde te beteugelen en in bedwang te houden.
 

suttonhoo-goudengesp-ca700ad.jpg
Sutton Hoo: gouden gesp uit ca. 700 AD

Verdwalen in oneindigheid
 
De toverknoop wordt ook wel met hekserij in verband gebracht. Hexa is Grieks voor 6. De knopen komen echter, net als bloemen, in allerlei getalsformaties tegen. Door een toverknoop aan te wenden tegen hekserij, kon de macht van de heks beteugeld worden.
 
De toverknoop heeft (net als het pentagram) ook een element van oneindigheid, doordat de streng eindeloos doorloopt. Ook daarin zit de bezwering verborgen dat eenmaal het koord volgend, kom je er niet meer uit en is er geen vrij uiteinde.
 
In het jaar 1000 spreekt de bisschop van Worms zich al afkeurend uit over de toepassing ervan, aangezien het een heidens gebruik was, waar een eind aan moest komen.
 
Niet alleen op muren van huizen en schuren, maar ook op kerken kon hij aangebracht zijn. Daarnaast was het een geliefd onderwerp om als ornament toe te passen op tal van huiselijke voorwerpen, zoals stoven, beddepannen, sieraden etc.
 
De grote gouden gesp met een gewicht van 420 gram, gevonden in het beroemde graf te Sutton Hoo in Engeland (zie foto boven), is een bijzonder staaltje Germaans vakmanschap. We zien ook hier heel mooi het eindeloze vlechtwerk, dat bescherming moest bieden voor de drager ervan.
 

Houtsnijwerk en siermetaal
 
Maar zowel de Kelten als de Germanen waren er bjizonder bedreven in om, naast ragfijn siersmeedwerk, kunstig gevlochten houtsnijwerk te maken, waarmee ze hun gebouwen en meubilair versierden. Ook dit vlechtwerk heeft veel weg van een reusachtige toverknoop en zal qua uitstraling op de bezoeker van destijds een enorme krachtige indruk hebben nagelaten.
 

dsc02786veere-toverknoop-kl.jpg
Veere: bovenlicht met rozet en toverknoop

Tibet
 
Op een afbeelding van en blok-stempel dat gebruikt werd om gebedswimpels te versieren, treffen we ook de toverknoop aan in een hoekige vorm. In deze afbeelding is wel het getal 6 te tellen (bron: D.I. Lauf, "Das Erbe Tibets", Kümmerly & Fry, Bern, 1972, pag. 70).
 

tibetaanse-toverknoop.gif
Afbeelding van een Tibetaans stempel voor gebedsvlaggen

Gent
 
Dit fraaie moderne bovenlicht in Gent is geen toverknoop. Toch oogt het wel als zodanig (met windingen, afwisselend boven en onderlangs) en heeft het wel die zeggingskracht van het binden en vasthouden.
 

100_0737gent-3ringen-kl.jpg
Gent: bovenlicht met 3 vervlochten ringen

Muurtekens
 
Elders op de site verzamel ik middeleeuwse muurtekens, ook wel metseltekens genoemd. Een daarvan in een simpele en een meer ingewikkelde vorm komen we meermalen tegen op de kerkmuur.
Ik kan niet 100 % zeker zijn, maar het zou me verbazen als dit niet een voorbeeld is van de toverknoop, die wordt aangewend om onheil af te weren.
Het voorchristelijke symbool is verchristelijkt door het kruis erboven te plaatsen.
Helemaal bovenin vindt je dan nog een soort super-toverknoop, waarin de metselaars zich nog eens lekker konden uitleven.
 
 

100_0486zegerscappel-kl.jpg
Zegerscappel (Fr) bij Duinkerken: middeleeuwse muurtekens.

muurteken-toverknoop.jpg
muurteken wat mogelijk uitgelegd kan worden als een toverknoop

Huismerken
 
Als persoonlijk logo gebruikte men vroeger een huismerk. Het was dikwijls ook de handtekening als iemand niet in staat was zijn naam te schrijven. Op deze grafzerk in de SintStevenskerk te Nijmegen zien we er twee van echtelieden naast elkaar in een wapenschild. Rechts zien we een pentagram. Het pentagram kan wel beschouwd worden als een toverknoop.
 
Huismerken lijken wel eens op runetekens, maar zijn los daarvan ontwikkeld. Dat vormen op elkaar lijken, komt omdat beide soorten tekens gekerfd werden in hout en dat ging met rechte lijnen het gemakkelijkst.Vaak nam een zoon het huismerk van zijn vader over, maar voorzag dat van een extra lijntje.
 
 

nijmegen-pentagram100_0028-kl.jpg
Nijmegen: pentagram op wapenschild van grafzerk in Stevenskerk te Nijmegen

Op deze afbeelding van de annunciatie, mogelijk als typaan ooit boven de ingang van de kerk van Rheden, zien we rechtsonder weer zo'n eeuwigheidsteken met kwaqadwerende betekenis.
 

058rheden-kl.jpg
Rheden: restant van Romaans tympaan

BACK

START

NEXT